Ruta chalepensis
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
Ruta chalepensis | ||
Nazwa systematyczna | |||
Ruta chalepensis L. Mant. Pl. 69 1767[3] | |||
Synonimy | |||
|
Ruta chalepensiss L. – gatunek rośliny z rodziny rutowatych (Rutaceae). Rośnie dziko w obszarze śródziemnomorskim: w Afryce Północnej (Madera, Wyspy Kanaryjskie, Algieria, Libia, Maroko, Tunezja), Europie Południowej (Hiszpania, Portugalia, Francja, Albania, Jugosławia, Włochy, Grecja) i Azji Zachodniej (Cypr, Izrael, Syria, Libia, Turcja). Jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się w Etiopii, Somalii i Jemenie[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Roślina o wyprostowanej, rozgałęzionej łodydze o wysokości 20–80 cm. W dolnej części łodyga jest zdrewniała[5].
- Liście
- Podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne, o długości 10–20 cm i podługowatych, eliptycznych odcinkach (bardziej smukłych, niż u ruty zwyczajnej). Są nagie posiadają natomiast liczne gruczoły wydzielające silny zapach[5].
- Kwiaty
- Obupłciowe, promieniste, zebrane w wiechowate kwiatostany, wyrastające w kątach górnych liści. Pojedynczy kwiat ma średnicę ok. 4 cm i ma 4 działki kielicha i 4 lub 5 płatków. Kwiaty boczne są czterokrotne, a szczytowe pięciokrotne. Płatki są żółte, podłużne i posiadają włoski o długości 6–8 mm. Pręcików jest 8 (w kwiatach 4-płatkowych), lub 10 (w kwiatach 5-płatkowych). Słupek jeden. Ważnym szczegółem odróżniającym rutę zwyczajną od Ruta chalapensis są płatki korony: u ruty zwyczajnej są pełne, u Ruta chalepensis postrzępione[5].
- Owoc
- Wielonasienna, graniasta torebka z trójkanciastymi, licznymi nasionami[5].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Roślina wieloletnia, podkrzew, chamefit. Rośnie na miejscach skalistych, piaszczystych, na obrzeżach lasów, w zaroślach, wąwozach. Preferuje tereny o wapiennym podłożu. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Pręciki dojrzewają w dwóch etapach: najpierw wyrastające między płatkami, następnie rosnące przed płatkami[5]. Cała roślina ma silny, swoisty, mało przyjemny zapach i gorzki smak[6].
Własności trujące
[edytuj | edytuj kod]Jest rośliną trującą. Niewielkie ilości ruty stosowanej jako przyprawa kuchenna wydają się bezpieczne, należy jednak stosować ją w tym celu umiarkowanie. Zawarte w świeżym zielu ruty olejki eteryczne mogą uszkodzić wątrobę i nerki. Odnotowano kilka wypadków śmiertelnych po spożyciu większej ilości preparatów otrzymanych z ruty. Ruta wywołuje działanie poronne, z tego też względu dawniej była używana jako środek aborcyjny. Notowano jednak zgony spowodowane krwotokiem z macicy po spożyciu ruty w tym celu[5].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Otrzymywany z liści olejek eteryczny jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym i jako przyprawa do żywności[5].
- W niektórych krajach ruta jest uważana za roślinę leczniczą. Arabowie stosują ją jako środek przeczyszczający i przeciwzapalny, oraz do leczenia kolki, bólu głowy i reumatyzmu. W Afryce wodnym wywarem z liści leczy się gorączkę. Na Krecie napary z liści są stosowane przy dolegliwościach żołądkowych[5].
- Roślina ozdobna uprawiana w niektórych krajach[5].
Obecność w kulturze
[edytuj | edytuj kod]- Żydzi płacili świątyni podatek (dziesięcinę) m.in. również dostawami ruty. Wiemy o tym z Ewangelii Łukasza (11,42). W grę wchodzą dwa gatunki ruty występujące w Izraelu: ruta zwyczajna i Ruta chalepensis, która jest tutaj pospolita[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2015-02-03].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-10].
- ↑ a b c d e f g h i Flowers of Chania. [dostęp 2015-02-03].
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- EoL: 581904
- EUNIS: 181659
- GBIF: 3190381
- identyfikator iNaturalist: 78917
- IPNI: 775070-1
- ITIS: 29001
- NCBI: 452790
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2527496
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:775070-1
- Tela Botanica: 58977
- identyfikator Tropicos: 28100523
- USDA PLANTS: RUCH4
- CoL: 4TT22