Ruta chalepensis

*Ruta chalepensis*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	rutowate
Rodzaj	ruta
Gatunek	Ruta chalepensis
	Nazwa systematyczna
	Ruta chalepensis L.; Mant. Pl. 69 1767
Synonimy
	Ruta bracteosa DC.;
	Ruta bracteosa DC.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ruta chalepensiss L. – gatunek rośliny z rodziny rutowatych (Rutaceae). Rośnie dziko w obszarze śródziemnomorskim: w Afryce Północnej (Madera, Wyspy Kanaryjskie, Algieria, Libia, Maroko, Tunezja), Europie Południowej (Hiszpania, Portugalia, Francja, Albania, Jugosławia, Włochy, Grecja) i Azji Zachodniej (Cypr, Izrael, Syria, Libia, Turcja). Jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się w Etiopii, Somalii i Jemenie^[4].

Morfologia

Pokrój: Roślina o wyprostowanej, rozgałęzionej łodydze o wysokości 20–80 cm. W dolnej części łodyga jest zdrewniała^[5].
Liście: Podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne, o długości 10–20 cm i podługowatych, eliptycznych odcinkach (bardziej smukłych, niż u ruty zwyczajnej). Są nagie posiadają natomiast liczne gruczoły wydzielające silny zapach^[5].
Kwiaty: Obupłciowe, promieniste, zebrane w wiechowate kwiatostany, wyrastające w kątach górnych liści. Pojedynczy kwiat ma średnicę ok. 4 cm i ma 4 działki kielicha i 4 lub 5 płatków. Kwiaty boczne są czterokrotne, a szczytowe pięciokrotne. Płatki są żółte, podłużne i posiadają włoski o długości 6–8 mm. Pręcików jest 8 (w kwiatach 4-płatkowych), lub 10 (w kwiatach 5-płatkowych). Słupek jeden. Ważnym szczegółem odróżniającym rutę zwyczajną od Ruta chalapensis są płatki korony: u ruty zwyczajnej są pełne, u Ruta chalepensis postrzępione^[5].
Owoc: Wielonasienna, graniasta torebka z trójkanciastymi, licznymi nasionami^[5].

Biologia i ekologia

Roślina wieloletnia, podkrzew, chamefit. Rośnie na miejscach skalistych, piaszczystych, na obrzeżach lasów, w zaroślach, wąwozach. Preferuje tereny o wapiennym podłożu. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Pręciki dojrzewają w dwóch etapach: najpierw wyrastające między płatkami, następnie rosnące przed płatkami^[5]. Cała roślina ma silny, swoisty, mało przyjemny zapach i gorzki smak^[6].

Własności trujące

Jest rośliną trującą. Niewielkie ilości ruty stosowanej jako przyprawa kuchenna wydają się bezpieczne, należy jednak stosować ją w tym celu umiarkowanie. Zawarte w świeżym zielu ruty olejki eteryczne mogą uszkodzić wątrobę i nerki. Odnotowano kilka wypadków śmiertelnych po spożyciu większej ilości preparatów otrzymanych z ruty. Ruta wywołuje działanie poronne, z tego też względu dawniej była używana jako środek aborcyjny. Notowano jednak zgony spowodowane krwotokiem z macicy po spożyciu ruty w tym celu^[5].

Zastosowanie

Otrzymywany z liści olejek eteryczny jest stosowany w przemyśle perfumeryjnym i jako przyprawa do żywności^[5].
W niektórych krajach ruta jest uważana za roślinę leczniczą. Arabowie stosują ją jako środek przeczyszczający i przeciwzapalny, oraz do leczenia kolki, bólu głowy i reumatyzmu. W Afryce wodnym wywarem z liści leczy się gorączkę. Na Krecie napary z liści są stosowane przy dolegliwościach żołądkowych^[5].
Roślina ozdobna uprawiana w niektórych krajach^[5].

Obecność w kulturze

Żydzi płacili świątyni podatek (dziesięcinę) m.in. również dostawami ruty. Wiemy o tym z Ewangelii Łukasza (11,42). W grę wchodzą dwa gatunki ruty występujące w Izraelu: ruta zwyczajna i Ruta chalepensis, która jest tutaj pospolita^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2015-02-03].
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Flowers of Chania. [dostęp 2015-02-03].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-02] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2015-02-03].

[4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-10].

[ruta-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Flowers of Chania. [dostęp 2015-02-03].

[A-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[rb-7] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]